Afryka goryle. Dlaczego goryle? Każdego roku co najmniej setka Polaków decyduje się na trekking w górach Ugandy lub Rwandy by z bliska obserwować górskie goryle. Nie jest to trudna wyprawa i może na nią wybrać się nawet osoba starsza lub o przeciętnej kondycji fizycznej – oczywiście pod warunkiem wyboru łatwiejszej trasy. Koszt kilkugodzinnej eskapady jest bardzo wysoki (nawet nie licząc pozostałych kosztów podróży), ale spotkanie z wielkimi małpami jest przeżyciem na tyle niezwykłym, że będą to jedne z lepiej wydanych pieniędzy w życiu i wspomnienia, które na długo pozostaną w pamięci. Ten tekst powstał dlatego by jak najlepiej wykorzystać kilkadziesiąt minut obcowania twarzą w twarz – dosłownie! – ze wspaniałymi zwierzętami. Mam nadzieję, że przyda się wszystkim tym, którzy zdecydują się na wyprawę w deszczowy las centralnej Afryki.
Zapiski w części pierwszej zostały sporządzone na podstawie trekkingu i spotkania z gorylami górskimi w marcu 2007 roku w Bwindi Impenetrable National Park w Ugandzie oraz z trekkingu do grobu Dian Fossey, słynnej badaczki goryli w Volcanoes National Park w Rwandzie. Istnieje jeszcze populacja goryli górskich w Kongo w Parku Narodowym Virunga, ale nie słyszałem aby były organizowane turystyczne imprezy w tym państwie. Drugą część stanowi poradnik dla wszystkich, którzy chcieliby pojechać do Afryki by przeżyć niezapomnianą godzinę w towarzystwie największych małp człekokształtnych.
Dlaczego goryl górski?
Goryl górski (Gorilla gorilla beringei) jest nieco mniejszym i nieco bardziej włochatym bratem goryla nizinnego. Część źródeł traktuje go jako oddzielny gatunek, ale przeważnie przedstawiany jest tylko jako odmiana. Liczebność to nieco ponad 700 osobników i spotykane są one wyłącznie w trzech nieodległych od siebie habitatach w Ugandzie, Rwandzie i Kongo. Do niedawna – podobnie jak inne małpy człekokształtne – były często zabijane przez kłusowników i myśliwych. Problem był spotęgowany tym, że goryle rozmnażają się bardzo powoli, długo dojrzewają a schwytanie młodego goryla oznaczało konieczność zabicia jego rodziców, którzy występowali w obronie dziecka. Dziś goryle objęte są ścisłą ochroną, a podstawowym zadaniem jest kwestia zachowania środowiska naturalnego, w którym mogą spokojnie żyć.
„Nieco mniejszy” to oczywiście pojęcie względne, gdyż samiec goryla górskiego ma około 160 cm wzrostu i waży średnio 160 kg. Samice są zdecydowanie mniejsze, ale również ważą około 80 kg. Kiedy zobaczysz dorosłego samca to określenie OGROMNY samo ciśnie się na usta. Wyprostowany, w postawie bojowej z wyszczerzonymi kłami musi budzić grozę. Nie ma wątpliwości co do różnicy siły pomiędzy nim a człowiekiem. Muskulatura może wpędzić w kompleksy każdego miłośnika siłowni, zwłaszcza że uzyskana jest w sposób naturalny i wyłącznie na diecie roślinnej. Brzucha nie powstydziłby się japoński zapaśnik sumo. Twarz każdego goryla jest inna i tak jak u człowieka mina goryla świadczy o jego stanie ducha. Tylne nogi goryl ma stosunkowo krótkie. Ręce i stopy są zupełnie ludzkie – pomijając oczywiście ich rozmiary. Mimo grubych paluchów widać jak małpy zręcznie operują rękoma.
Goryle poświęcają jedzeniu pędów i łodyg mniej więcej jedną trzecią dnia. Przez pozostały czas wylegują się w krzakach, wygrzewają na słońcu, bawią się i lenią na potęgę. Nie mają naturalnych wrogów prócz człowieka – a warto dodać, że dla Pigmejów, którzy do niedawna mieszkali w dżungli były to święte zwierzęta, na które nie urządzano polowań. Ponieważ zamieszkują dość niegościnne tereny i są całkowicie roślinożerne stąd ukształtowały się na zwierzęta ciche, łagodne i pozbawione agresji. Również dlatego trekking na goryle jest tak atrakcyjny, gdyż ma się możliwość podejścia naprawdę blisko i wręcz intymnego z nimi kontaktu. Nigdy takiego kontaktu nie uzyska się w przypadku szympansów, ruchliwych i wrzaskliwych jak nastolatki zaraz po wręczeniu świadectw na koniec roku szkolnego.
Nie oznacza to jednak, że goryl górski jest gapowaty i łagodny jak cielę. Nasz przewodnik w Bwindi opowiadał jak parkowi strażnicy i lekarze postanowili dać małemu gorylątku lekarstwo. Wiązało się to z koniecznością chwilowego oddzielenia malucha od stada. Kuracja się udała, ale przywódca stada przez dłuższy czas stawał się agresywny w obecności ludzi. Było się czego bać!
Goryle górskie są nie tylko mniejsze, ale także bardziej włochate niż ich nizinni kuzyni. Wynika to z warunków klimatycznych w afrykańskich górach, gdzie nocą temperatura potrafi spaść do kilku stopni. Kilimandżaro nie jest jedyną górą w tej części kontynentu, na szczycie której potrafi leżeć śnieg.
Goryle każdego dnia przed snem budują sobie gniazda. Dlatego tropiciele zaczynają dzień zawsze od znalezienia nocnego miejsca spoczynku skąd już dalej łatwo ustalić wędrówkę grupy. Gniazda wielkich samców znajdują się na ziemi, a młodsi i mniejsi członkowie stada plotą je na drzewach. Dzieciaki nie potrafią tego robić i dopiero kilkuletnie małpy wchodząc w okres młodzieńczy nabierają tej umiejętności. Na podstawie liczby gniazd określa się liczebność populacji goryli, stąd możliwość pomijania najmłodszych członków rodzin.
Ciągle bardzo mało wiemy o gorylach. Mija dopiero 40 lat od zapoczątkowania badań – to w zasadzie dopiero jedno pokolenie, które można było obserwować od dzieciństwa aż po starość. Ciąża trwa osiem i pół miesiąca. Pierwsze 3-4 lata z życia wielkiej małpy to okres dzieciństwa. Dojrzewają koło 13 roku życia. Przywództwo w stadzie samiec obejmuje mając ponad 20-25 lat. Dożywają mniej więcej 40 lat. W niewoli nawet dwadzieścia lat dłużej.
Nie znamy wszystkich scenariuszy „zmiany na stanowiskusilverbacka”, nie znamy reguł przy wyborze samca przez samice, nie wiemy kiedy młode samce opuszczają swoją rodzinę i jak zakładają nowe stado. Nasz przewodnik w Bwindi wspominał o krążącym samotnie po lesie młodym samcu, który być może będzie chciał walczyć o przejęcie przewodnictwa w jednym ze stad. Jeśli mu się to uda wówczas zabije wszystkie młode małpy pozostawiając przy życiu tylko dojrzałe samice. Nie jest to regułą, gdyż w jednym z liczniejszych okolicznych stad zgodnie działają dwa srebrnogrzbiete samce. Z jednej strony wydaje się, że goryle spędzają całe swoje życie w rodzinie, w której urodziły się i wychowały. Z drugiej wiadomo, że byłoby to tragiczne dla zdrowia tego gatunku, więc muszą istnieć mechanizmy wymiany genów z innymi grupami. Wiele zachowań górskich goryli ciągle jest dla badaczy zaskoczeniem. Wiedza na temat jednego z naszych najbliższych krewnych podlega ciągłej weryfikacji.
Tekst i zdjęcia do relacji są własnością Michała Jaworskiego. Wykorzystanie jakiegokolwiek z fragmentów relacji w celach niekomercyjnych jest możliwe po umieszczeniu danych autora oraz miejsca pochodzenia materiałów. Możliwe jest również wykorzystanie materiałów w celach komercyjnych po uprzednim skontaktowaniu się i uzyskaniu pisemnej zgody autora.
