Nawigacja w terenie, Poradnik

MAGNETYZM ZIEMI a NAWIGACJA w Terenie

Ziemskie pole magnetyczne jest tak ukształtowane, że biegun magnetyczny niemal pokrywa się z biegunem geograficznym, dlatego też tam gdzie znajduje się północ wskazywana przez igłę kompasu, tam też znajduje się  rzeczywisty, geograficzny kierunek północny.

Biegun magnetyczny pokrywa się jednak z biegunem geograficznym tylko w pewnym przybliżeniu. Różnica między tymi dwoma biegunami jest nazywana deklinacją magnetyczną, a jej wielkość wyrażamy w stopniach.

Deklinacja może być dodatnia -wschodnia, lub ujemna – zachodnia.

Ponieważ biegun magnetyczny stale, choć wolno się przemieszcza (jeden cykl obrotu bieguna magnetycznego wynosi około 400 lat), a wiec jego odległość od bieguna geograficznego raz rośnie, a raz maleje, to również deklinacja magnetyczna nie jest wartością stałą i bardzo wolno się zmienia. Dla Polski wartość deklinacji magnetycznej jest mała, bo wynosi znacznie poniżej 1° tak, więc w praktyce możemy jej nie uwzględniać przy nawigacji.

NAWIGAJA MAGNETYCZA – KOMPAS W TERENIE

Kompas – jest jednym z najstarszych, najprostszych i najbardziej niezawodnych instrumentów nawigacyjnych. Kompas składa się z niemagnesującej
(antymagnetycznej) obudowy z podziałką na strony świata ( róża wiatrów) i stopnie
(360°) i centralnie umieszczonej, swobodnie poruszającej się namagnesowanej igły. W nowoczesnych kompasach igła dla wytłumienia drgań jest zanurzona w oleju lub alkoholu i często zawiera specjalnie bąbelek powietrza, który ułatwia jak w poziomicy umieszczenie kompasu poziomo. Kompas zaopatrzony w dodatkowe przyrządy celownicze pozwalające na dokładne określenie kierunku marszu nazywamy busolą.

Aby prawidłowo korzystać z kompasu należy:

Umieścić go poziomo tak, aby igła mogła swobodnie się poruszać
Odsunąć wszelkie metalowe lub namagnesowane przedmioty na przynajmniej kilka metrów tak, aby nie zakłócały one pola magnetycznego.
Należy również znajdować się w sporej odległości od linii elektrycznych wysokiego napięcia i innych źródeł promieniowania magnetycznego.
Nie przechowywać kompasu w pobliżu przedmiotów, które mogą być źródłem promieniowania magnetycznego

Jak zbudować prowizoryczny kompas

Jeżeli nie mamy kompasu możemy go zbudować. Potrzebna jest stalowa igła, agrafka, ( którą rozciągniemy w prosty drucik), jakikolwiek lekki przedmiot z metalu, który ma własności magnetyczne, ( czyli żelazo, stal – TAK, miedź, aluminium – NIE).

Potem wystarczy jedne koniec takiej igły potrzeć o syntetyczną tkaninę, jedwab lub cokolwiek innego, co pozwoli na zgromadzenie ładunków elektrycznych na końcu igły.

Następnie igłę należy umieścić tak żeby mogła swobodnie się poruszać wokół własnej osi. Można ją położyć na pływającym liściu czy zapałce w kałuży, można ją zawiesić (przywiązując w połowie) na długiej nitce.

Igła ustawi się w kierunku północ – południe.

Wszystko należy robić bardzo ostrożnie, aby nie rozmagnesować igły!

Nawigacja za pomocą mapy i kompasu

Żeby móc pracować z mapą i kompasem należy „ zorientować mapę” to znaczy ułożyć mapę tak żeby kierunki świata na mapie były zgodne z rzeczywistością i pokrywały się z kierunkami świata wskazanymi przez kompas. Tu warto dodać, że wszystkie mapy posiadają umowne kierunki umieszczone tak, że północ na mapie jest u góry a południe na dole. Wyjątkiem są mapy arabskie gdzie robi się odwrotnie.

1. Aby zorientować mapę należy:
   • Ułożyć kompas w sposób wskazany powyżej tak, aby pokazywał dokładnie północ
   • Obracać mapę tak długo aż północ na mapie będzie się pokrywała z kierunkiem północnym wskazywanym przez kompas.
2. • Ustalić własne położenie na mapie
   • Znaleźć na mapie punkt, do którego się chcemy dostać
   • Jeżeli połączymy linią miejsca, w którym się znajdujemy i miejsce, do którego chcemy dojść to powstanie linia prosta. Kąt ]zawarty[ między linią północ -południe
     (czyli góra dół mapy) a powstałą linią nazywamy azymutem.Aby ustalić dalszą trasę marszu należy następnie:
   • Azymut – jest to kąt zawarty między północą a naszym kierunkiem marszu.

   Azymut ZAWSZE mierzymy w prawo od kierunku Północnego ( zgodnie z ruchem wskazówek zegara) a więc może on wynosić od 0° do 360°.

3. Aby dojść do wyznaczonego punktu na mapie należy następnie:
   • na celowniku kompasu ustawić wskazaną wartość azymutu w stopniach ( jeżeli azymut wyszedł 30° to należy ustawić na 30 °)
   • obracać kompas tak długo aż igła magnetyczna pokryje się dokładnie z kierunkiem północnym na tarczy kompasu.
   • po „zgraniu” kierunków igły i północy na tarczy kompasu – wędrować w kierunku wskazywanym przez celownik ( azymut 30 °)

Należy pamiętać, że kierunek marszu – celownik ( azymut 30 °) jest TYLKO WTEDY właściwy, jeżeli igła ( północ) pokrywa się z północą na tarczy kompasu.

NAWIGACJA WG. SŁOŃCA NAWIGACJA W TERENIE

Mimo tego, że Słońce tylko w okresie równonocy wskazuje dokładnie kierunki świata to jednak jest najbardziej dostępnym ciałem niebieskim, dzięki któremu możemy określić kierunki.

Najprościej jest stanąć twarzą do słońca około południa (należy pamiętać o tym, że latem w Polsce czas jest przesunięty, a więc Słońce będzie pokazywało Południe o godz.13.00). Z naszej lewej strony ( w punkcie gdzie Słońce wstawało nad horyzontem) będzie znajdował się Wschód, a po prawej stronie będzie znajdował się Zachód. Za naszymi plecami będzie kierunek Północny.

Do konkretnego wyznaczenia kierunku Południowego potrzebny będzie kij (czym dłuższy tym lepiej) i dużo czasu. Na płaskim terenie należy wbić kij pionowo w ziemię i śledzić jego cień zaznaczając, co kilkanaście minut na ziemi tor zatoczony ]sam[ sam czubek kija. Tam gdzie cień będzie najkrótszy ( czyli tam gdzie słońce będzie najwyżej), tam właśnie znajduje się Południe. Metoda ta jest niedokładna im bliżej jesteśmy równika i tym dokładniejsza im bardziej się od niego oddalamy.

NAWIGACJA WG. KSIĘŻYCA – NawiGACJA W TERENIE

Ziemia krąży dookoła Słońca,a Księżyc dookoła Ziemi. Wzajemne relacje tych ciał niebieskich, a wiec sposób, w jaki odbite światło słoneczne oświetla Księżyc może nam również posłużyć do nawigacji.

Księżyc widoczny jest z Ziemi w zasadzie w 4 kwadrach:

1. Nie widać go wcale (Nów – czyli sytuacja kiedy cień Ziemi zakrywa cały Księżyc i zupełnie żadne promienia słońca go nie oświetlają). Podczas Nowiu kąt między Słońce a Księżycem dla obserwatora z Ziemi wynosi 0°. Księżyc wschodzi i zachodzi równo ze słońcem ( w przybliżeniu 6.00 wschód – 18.00 zachód).
   Księżyc nie jest widoczny
2. Pierwsza Kwadra -Księżyc ma kształt litery D ( dopełnia – łatwo zapamiętać). W pierwszej kwadrze kąt między Słońcem a Księżycem wynosi 90° – można powiedzieć, że Księżyc spóźnia się w stosunku do Słońca o 6 godzin* a więc wschodzi o godz. 12.00 w południe a zachodzi o 24.00
   Księżyc świeci przez pierwszą połowę nocy*(czemu akurat o 6 godzin? To proste – 360° obrotu w ciągu doby a więc w ciągu 24godzin. 360 : 24 daje nam 15° przemieszczenia w ciągu każdej godziny) a więc 90 ° : 15° daje nam 6 godzin )
3. Pełnia – Księżyc jest całkowicie oświetlony przez Słońce. Kąt między nimi wynosi 180 ° a więc Księżyc spóźnia się w stosunku do Słońca już o 12 godzin
   (180:15=12) a więc wschodzi o 18.00 a zachodzi o 6.00 (a więc dokładnie odwrotnie niż Słońce ).
   Księżyc świeci przez całą noc
4. Ostatnie Kwadra – Księżyc ma kształt litery C, która robi się coraz cieńsza i ciemniejsza. Kąt między Słońcem a Księżycem wynosi 270 °. Księżyc spóźnia się już w stosunku do Słońca o 18 godzin (270:15 =18) a więc wschodzi o północy i zachodzi w południe.
   Księżyc świeci przez drugą połowę nocyMetoda ta jest jednak metodą przybliżoną, ponieważ w ciągu roku stale zmieniają się punkty wschodu i zachodu słońca i nie zawsze słońce wschodzi idealnie na wschodzie a zachodzi dokładnie na zachodzie. Poza tym Księżyc nie obiega Ziemi w płaszczyźnie orbity, ale porusza się torem nachylonym o 5°

   NAWIGACJA z ZEGARKIEM (wskazówkowym) – NAWIGACJA W TERENIE

   Jeżeli posiadamy zegarek wskazówkowy to możemy wyznaczyć kierunek północny, a właściwie linię północ – południe w następujący sposób:

   Przy pomocy Słońca

   Należy ułożyć zegarek poziomo i obracać go tak długo aż wskazówka godzinowa będzie skierowana w kierunku słońca. Jeżeli kąt, który powstanie między wskazówką godzinową ( skierowaną ku słońcu) a godziną 12 na tarczy zegarka podzielimy na pół to powstała w ten sposób linia wyznacza kierunek północ -południe. Przed południem dzielimy kąt położony na lewo od l12 a po południu na prawo.

   Przy pomocy Księżyca

   Podczas pełni księżyca możemy wyznaczyć kierunki świata w bardzo podobny sposób, – ale odwrotnie. Tzn. jeżeli ustawimy cyfrę 12 na zegarku tak, aby wskazywała Księżyc to połowa kąta, który powstanie między 12 a wskazówką godzinową wskaże nam południe. Wynika to z tego, że jak wiemy z poprzedniego akapitu w pełni Księżyc jest przesunięty w stosunku do słońca o 180°.

   INNE OBSERWACJE
   Poniżej przedstawiam różne informacje, które mogą się przydać do nawigacji.
   Większość drzew ma korę grubszą od północy.
   Rośliny rosną bujniej od strony południa.
   Owoce dojrzewają prędzej od strony południowej.
   Śnieg prędzej taje na nasłonecznionych stokach południowych.
   Drzewa liściaste porastają raczej stoki południowe a iglaste północne.
   Mrówki budują mrowiska od południowej strony drzew.
   Mrowiska od strony południowej mają największą powierzchnię.
   Kościoły katolickie mają ołtarze zwrócone na zachód a prezbiteria na wschód.
   Cerkwie prawosławne i kościoły ewangelickie mają ołtarze zwrócone na wschód a prezbiteria na zachód.

    Więcej informacji na kursach i szkoleniach